Đầu tư chứng khoán căn bản (C3) - Cổ phiếu quỹ và những điều cần biết

1. Cổ phiếu quỹ là gì?

• Cổ phiếu quỹ là cổ phiếu được chính Doanh nghiệp phát hành mua lại bằng nguồn vốn hợp pháp.
• Lượng cổ phiếu này sẽ không được tính vào số lượng cổ phiếu đang lưu hành.

2. Tại sao Doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ?

• Mua để bán lại: Việc mua vào cổ phiếu của chính mình trong giai đoạn thị giá cổ phiếu giảm sâu so với giá trị nội tại, tăng tính cô đặc của cổ phiếu lưu hành, đem đến kỳ vọng gia tăng hiệu quả đầu tư khi giai đoạn khó khăn của thị trường qua đi, thị giá được phục hồi.
  • Thực tế, tận dụng lúc thị trường tích cực, giá cổ phiếu lên cao, nhiều doanh nghiệp đã bán lượng cổ phiếu quỹ đã mua vào với giá thấp trước đó. Dù khoản chênh lệch không được hạch toán vào lợi nhuận, nhưng vẫn giúp cải thiện dòng tiền, làm tăng thặng dư vốn cổ phần trên báo cáo tài chính.
  • Ví dụ: Techcombank 6 tháng lãi 352%, đây là 1 ví dụ điển hình của việc hưởng lợi từ mua bán cổ phiếu quỹ. Tháng 9/2017, TCB chi 4.404 tỷ đồng mua lại 172,35 triệu cổ phiếu từ cổ đông lớn HSBC làm cổ phiếu quỹ với giá 23.445 đồng/cp. Nửa năm sau, vào T3.2018, TCB bán hơn 93 triệu số cổ phiếu này với giá 91.000 đồng/cp, tức cao gấp gần 4 lần giá mua vào. Sau đó, bán nốt 64,4 triệu lượng cổ phiếu còn lại với giá 128.000 đồng/cp, cao gấp 5,5 lần giá mua. Như vậy, thông qua việc đầu tư vào “bản thân” trong khoảng nửa năm, Techcombank sinh lợi trung bình 352%.
• Doanh nghiệp cũng có thể sử dụng lượng cổ phiếu quỹ này để bán cho cổ đông chiến lược. Nhằm mục đích huy động vốn
• Tăng quyền kiểm soát doanh nghiệp: 
  • Động thái mua lại cổ phiếu cũng là một biện pháp giúp doanh nghiệp tránh khỏi các thế lực khác gom mua cổ phiếu khi giá lao dốc để thao túng, nhằm nắm quyền kiểm soát doanh nghiệp.
  • Thậm chí, đây cũng có thể là bước đệm cho Doanh nghiệp thực hiện giảm vốn điều lệ thông qua việc mua và sau đó hủy số cổ phiếu quỹ đã mua.
• Đảm bảo lợi ích cho các cổ đông:
  • Mua lại cổ phiếu cũng là cách mà doanh nghiệp đứng lên đảm bảo cho lợi ích cổ đông khi giá cổ phiếu đi xuống. Lúc này, lượng cổ phiếu lưu hành trên thị trường sẽ giảm, hạ nguồn cung, tạo động lực cổ phiếu tăng giá trở lại.
  • Việc giảm số lượng cổ phiếu lưu hành cũng là một cách tăng giá trị 1 cổ phần cho cổ đông.
  • Trên thực tế, các doanh nghiệp tính đến chuyện mua cổ phiếu quỹ khi giá cổ phiếu giảm mạnh và sâu. Việc mua lại cổ phiếu giúp bình ổn giá thị trường và gia tăng giá trị cho cổ đông.
• Thu hồi cổ phiếu ESOP: Các doanh nghiệp cũng có thể thực hiện mua lại cổ phiếu ESOP của người lao động (thường là các lao động đã nghỉ việc) làm cổ phiếu quỹ và sau đó dùng chính số cổ phiếu này bán lại cho người lao động trong doanh nghiệp (với mức giá ưu đãi) nhằm tạo động lực cho người lao động.
• Giúp cải thiện các chỉ số tài chính: Việc mua cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm lượng cổ phiếu đang lưu hành, tăng các chỉ số hiệu quả hoạt động tính trên nguồn vốn như thu nhập trên cổ phần (EPS), tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) … Qua đó khiến định giá cổ phiếu trở lên hấp dẫn hơn.

3. Đặc điểm của cổ phiếu quỹ là gì?

• Bản chất của cổ phiếu quỹ là cổ phiếu chung của tất cả các cổ đông, nên nó không có lợi ích đặc biệt nào hết. Ngoại trừ việc doanh nghiệp có thể bán lại ra thị trường để thu tiền về.
• Đặc điểm nổi bật nhất của cổ phiếu quỹ so với cổ phiếu thông thường đó là:
  • Cổ phiếu quỹ không được nhận cổ tức.
  • Cổ phiếu quỹ không có quyền biểu quyết.
  • Tổng số cổ phiếu quỹ không được vượt quá tỷ lệ vốn hóa do luật pháp quy định.
• Sau khi mua xong, doanh nghiệp có quyền hủy cổ phiếu quỹ, hoặc giữ lại và bán ra thị trường khi cần huy động vốn.
• Lưu ý: Khi mua/bán cổ phiếu quỹ thì doanh nghiệp KHÔNG được phép ghi nhận lãi lỗ, mà chỉ ghi nhận tăng giảm nguồn vốn và thặng dư vốn cổ phần.

4. Thông tin về cổ phiếu quỹ được thể hiện ở đâu trên báo cáo tài chính?

• Trên bảng Cân đối kế toán, phần Vốn chủ sở hữu sẽ cung cấp thông tin về chi phí mà doanh nghiệp bỏ ra để mua cổ phiếu quỹ
• Trong phần thuyết minh báo cáo tài chính, tại mục số lượng cổ phiếu lưu hành, sẽ tìm được thông tin về số lượng cổ phiếu mà doanh nghiệp đã mua lại.
• Giá mua lại cổ phiếu quỹ = Chi phí mua cổ phiếu quỹ trong kỳ/ Số cổ phiếu quỹ mua trong kỳ

5. Cách mua cổ phiếu quỹ như thế nào?

• Đối với cổ phiếu niêm yết giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán khi thực hiện mua lại cổ phiếu, bán cổ phiếu quỹ phải tuân thủ các quy định về giao dịch của Sở. Với trường hợp cổ phiếu chưa niêm yết thì chỉ được thực hiện thông qua công ty chứng khoán được chỉ định.
• Việc mua bán cổ phiếu quỹ sẽ thực hiện theo phương thức khớp lệnh hoặc thỏa thuận theo nguyên tắc tính như sau:
  • Giá đặt mua ≤ Giá tham chiếu + (Giá tham chiếu * 50% Biên độ dao động giá cổ phiếu)
  • Giá đặt bán ≥ Giá tham chiếu – (Giá tham chiếu * 50% Biên độ dao động giá cổ phiếu)
  • Trong mỗi ngày giao dịch, công ty đăng ký giao dịch giao dịch cổ phiếu quỹ theo phương thức khớp lệnh chỉ được đặt lệnh giao dịch với tổng khối lượng tối thiểu 3% và tối đa 10% khối lượng giao dịch đã đăng ký.

6. Doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ là tích cực hay tiêu cực?

• Tích cực: 
  • Giúp tăng giá cổ phiếu trong ngắn hạn
  • Làm cơ cấu cổ đông cô đặc hơn
  • Giảm khả năng pha loãng thu nhập EPS
  • Chấn an nhà đầu tư trong những giai đoạn giá cổ phiếu giảm sâu
• Tiêu cực:
  • Việc mua cổ phiếu quỹ có thể không làm gia tăng giá trị gì cho doanh nghiệp. Thậm chí còn làm giảm phần vốn đầu tư cho các dự án mới, ảnh hưởng đến triển vọng tăng trưởng của doanh nghiệp trong dài hạn.
  • Việc mua cổ phiếu quỹ cũng có thể gia tăng rủi ro do tăng hệ số nợ/vốn chủ sở hữu.
  • Ngoài ra, 1 góc khuất nữa của việc mua cổ phiếu quỹ đó chính là tính bất cân xứng thông tin giữa ban quản trị, lãnh đạo doanh nghiệp và một bên là các cổ đông nhỏ lẻ.

7. Mua cổ phiếu quỹ ảnh hưởng như thế nào đến Doanh nghiệp?

• Nếu Doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ trong bối cảnh Doanh nghiệp có dòng tiền tốt, không bị thiếu hụt tiền mặt, và không phải chịu gánh nặng lớn về lãi vay, tình hình kinh doanh khả quan trong tương lai thì đó là một điều tốt.
• Trường hợp ngược lại, Doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ trong bối cảnh dòng tiền âm hoặc không tốt, thiếu hụt tiền mặt, áp lực lãi vay lớn, tình hình Doanh nghiệp cần tiền để vượt qua khó khăn, hoặc để đảm bảo tăng trưởng, thì việc mua cổ phiếu quỹ sẽ là lợi bất cập hại.